سد معشوره – آب‌نیوز

جولان فرهادی بابادی

سد معشوره یا سد گاشمار یک سد بتونی دوقوسی در دست احداث است که در استان لرستان، شهرستان نورآباد دلفان قرار دارد. این سد قرار بوده از محل اعتبارات استانی تامین شود و به همین دلیل در شورای عالی آب به استناد نا همخوانی با مجوزه ماده ۲۱۵ رد شد.
این سد در دور سوم سفر هیئت دولت دهم دولت محمود احمدی‌نژاد کلنگ زنی شده که در دولت یازدهم به علت نداشتن مجوز ماده ۲۱۵ و نیز نداشتن توجیه اقتصادی متوقف شد.
با ساخت سد معشوره، آب “گاوشمار” به دشت کوهدشت جاری شود.
ساخت این سد مناقشه‌های زیادی را بین استان خوزستان و استان لرستان به وجود آورد.
مذاکرات برای تامین بودجه سد ۱۸ سال طول کشیده و رئیسی نیز در سفر سال ۱۴۰۰ به لرستان گفت در سالهای آتی به نحوی بودجه این سد و نیروگاه را تامین خواهد کرد.
یکی از این سرشاخه‌ها سیمره بوده که تقریباً هفت استان کشور در آن سهم دارند و دیگری کشکان بوده که ۱۰۰ درصد مساحت آن در لرستان قرار دارد.
مدیر پروژه سد و نیروگاه اعلام کرده شرکت توسعه منابع آب و نیرو قرارداد کارفرمای طرح است و میزان قرارداد اولیه آن با سپاه ۶۰میلیارد تومان؛ برای ایجاد زیرساخت‌های اولیه، راه‌های دسترسی، تونل انحراف بوده است.
طبق آخرین اطلاعاتی که استاندار لرستان در سال ۱۳۹۶ داد این سد دیگر برقآبی نیست. رغم های تخصیصی آن نیز چندین بار تغییر کرده است.
استاندار لرستان در دولت سیزدهم گفت ۸ سال بعد از کلنک زنی سد پیشرفت آن کمتر از ۱۰ درصد است.

ویژگی های سد

موقعیت توپوگرافی این سد برابر ۴۷ درجه و ۵۰ دقیقه طول شرقی، ۳۳ درجه و ۴۸ دقیقه عرض شمالی است.
این سد قرار است که به صورت بتنی دو قوسی بر روی رودخانه کشکان در ۴۰ کیلومتری جنوب شهر نورآباد و در ۴۵ کیلومتری شمال شهر کوهدشت احداث شود.
خبرگزاری مهر در سال ۱۳۹۲ نوشت برجسته ترین مشخصه ساختاری طاقدیس منگنی کوه است. در محدوده ساختگاه لایه ها دارای شیب به سمت شمال خاور بوده و شامل سازندهای کشکان، تاربور، امیران و گروپی است.
این سد قرار است که به صورت بتنی دو قوسی بر روی رودخانه کشکان در ۴۰ کیلومتری جنوب شهر نورآباد و در ۴۵ کیلومتری شمال شهر کوهدشت احداث شود
این سد به ارتفاع ۱۱۴ متر از پی و با طول تاج ۳۵۰ متر در لرستان احداث خواهد شد.
تراز تاج سد یک هزار و ۳۸۴ متر از سطح دریا و تراز نرمال آب مخزن یک هزار و ۳۷۶ متر از سطح دریا است.
· حجم ذخیره آب این سد ۱٫۶ میلیارد مترمکعب است و بنا به توجیهاتی که مسئولان محلی داشتند،
بنابر تخمین های برنامه ریزی مقامات در زمان تصویب پروژه احداث سد معشوره اعتباری بیش از هزار میلیارد تومان نیاز داشت.
الهیار ملکشاهی نماینده مردم کوهدشت اما در اطلاعی دیگر گفت دل بستن به طرح سد معشوره بیهوده است چرا که عملی شدن این طرح نیاز به هزینه ای بالغ بر یکهزار و ۵۰۰ میلیارد تومان دارد.
بنا بر خبری خبرگزاری مهر در زمان کلنگ زنی آن را منتشر کرده بود، اینکه این پروژه بدون هیچ گونه قرارداد و حتی گرفتن طرح مطالعاتی آغاز شد. ( نقل قول از سایت هفته نامه سیمره)
مطالعه سد معشوره به ۲۰ سال پیش و به نوعی حتی به اوایل انقلاب برمی گردد و برای این طرح تاکنون ۶۰ میلیارد تومان هزینه شده است.
لرستان با بیش از ۱۳۰ رودخانه دائمی و فصلی با طول حدود ۹۰۰۰ کیلومتر در دو حوضه کارون و کرخه معادل ۱۲ درصد از آب‌های جاری کشور را در اختیار دارد

اهداف سد

هدف از احداث این سد،کنترل سیلاب‌ها و مدیریت سیلاب‌های رودخانه کشکان، اشتغال زایی، توسعه گردشگری و تأمین آب مورد نیاز ۳۶ هزار هکتار از اراضی پایین دست است
بنابر اعلام مقامات محلی پیگیر پروژه در صورت بهره برداری خواهد توانست ۱۲ هزار شغل ایجاد کند.
مدیر عامل آب منطقه‌ای لرستان در سال مهر ۱۳۸۸ تاکید کرد با احداث سد معشوره 36 هزار هكتار از اراضی دیم شهرستان كوهدشت لرستان به آبی تبدیل می‌شوند.
برای اجرای طرح مجوز تخصیص میزان ۲۷۱ میلیون متر مکعب آب از رودخانه کشکان ابلاغ شده که از میزان آب علاوه بر بخش کشاورزی، ۱۷ میلیون مترمکعب برای مصارف شرب و ۶ میلیون متر مکعب برای مصارف صنعتی در نظر گرفته شده است.
در آبان ۱۳۹۶ اعلام شد در حال حاضر با اهداف جدید حدود ۵۰ میلیون مترمکعب تخصیص آب در قالب این سد در نظر گرفته شده که از این میزان ۲۷ میلیون مترمکعب برای کشاورزی، ۱۵ میلیون مترمکعب برای شرب و مابقی آن نیز برای صنعت است.
در خبری که در سال ۱۳۹۶ از سوی مدیر پروژه مطرح شده بود بدون اشاره به تخصیص ۲۷۱ میلیون متر مکعب آب از رودخانه کشکان گفته شد: قبلاً تخصیص تا ۱۳۵ میلیون مترمکعب آب برای سد پذیرفته‌شده است.
۲۳ خرداد ۱۳۹۶ استاندار لرستان گفت: ۱۰۰ میلیون مترمکعب آب برای مصارف شرب و کشاورزی به سد معشوره تخصیص داده شده است.
در ابتدا قرار براین بود این سد به منظور تامین انرژی برق آبی به میزان ۲۰۰ گیگاوات احداث شود. اما در ۲۳ خرداد ۱۳۹۶ استاندار لرستان گفت: اجرایی شدن این سد به همان کیفیت سابق نیست بلکه برقابی آن حذف شده و صرفاً شرب و کشاورزی است. (باشگاه خبرنگاران)

گزارش مهاب از اهم اقدامات انجام شده:

– تعيين محدوده مطالعات محيط فيزيكي شيميايي و بيولوژيكي؛
– برسي وضعيت موجود فيزيكي-شيميايي، بيولوژيكي و اجتماعي-اقتصادي-فرهنگي؛
– پايش رودخانه‌هاي پذيرنده زهاب‌هاي كشاورزي در دوره يكساله جهت تدقيق وضع موجود و پيش‌بيني شرايط آتي؛
– بررسي و تحليل نتايج آزمايشات كيفي؛
– مدلسازي كيفي جهت تعيين خودپالايي رودخانه‌هاي پذيرنده؛
– پيش‌بيني و ارزيابي اثرات زيست‌محيطي طرح در دوره ساختماني و بهره‌برداري؛
– ارائه برنامه‌هاي كاهش آثار، مديريت و پايش زيست‌محيطي طرح براي مراحل اجرا و بهره‌برداري

مهمترین استدلال شرکت مهاب در دفاع از پروژه:

به دليل نزديكي آلاينده‌هاي نقطه‌اي (شهري) و غيرنقطه‌اي (كشاورزي) به منابع آبي اين منطقه، بررسي كيفيت رودخانه‌هاي مهم نيز نشان از كيفيت آب نامطلوب داشته و آلودگي‌هاي ميكروبي، آلي و فلزات سنگين و در مواردي آلودگي‌هاي مربوط به مواد مغذي (خصوصاً آمونيوم) مشاهده مي‌شود. در مجموع با توجه به نياز آبي براي توسعه كشاورزي و تبديل كشت ديم به كشت آبي و نيز شرايط اقليمي مناسب منطقه و پتانسيل خاك مطلوب آن، آبرساني به ميزان حدود 250 ميليون متر مكعب به اين اراضي از طريق احداث حدود 30 كيلومتر سامانه انتقال آب از محل سد تنگ معشوره تا ورودي دشت كوهدشت و نيز شبكه آبياري-زهكشي دشت‌هاي كوهدشت، رومشكان و طرهان، صورت مي‌گيرد.

تایم لاین پروژه

دنیای اقتصاد در خردادماه ۱۳۹۲ نوشت عملیات اجرایی سد معشوره به عنوان سدی با قابلیت ذخیره یک میلیارد و ۶۰۰ میلیون مترمکعب با حضور رییس‌جمهوری در شهرستان دلفان آغاز شد( دنیای اقتصاد)
مسوولان‌ قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا پس از کلنگ زنی توسط احمدی نژاد اعلام کردند عملیات اجرایی تجهیز کارگاه، احداث راه دسترسی و تونل انحراف آب سد معشوره از ۱۷ فروردین آغاز شده است. ( دنیای اقتصاد)

تلاش برای تامین اعتبار برای این پروژه در بودجه سال ۹۰ و در زمان «حبیب‌الله دهمرده» استاندار وقت لرستان آغاز شد.(خبرگزاری دانشجو)
الهیار ملکشاهی نماینده مردم کوهدشت در مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۹۲ گفت با این روند کنونی تخصیص اعتبارات اندک کار سد معشوره ۳۰ سال طول خواهد کشید.(خبرگزاری مهر)
وزیر نیروی دولت یازدهم در سال ۹۲ به‌ بهانه نداشتن توجیه اقتصادی و نبود اخذ مجوز ماده ۲۱۵ ساخت این سد را در همان سال متوقف کرد (تسنیم)
چهار خرداد ۱۳۹۲ فرمادار وقت کوهدشت گفت طرح جایگزین سد معشور انتقال آب از پشت سد سیمره به دشت های تشنه کوهدشت، رومشکان، گراب و کونانی است که بسیار آسان تر و زودبازده تر است.(خبرگزاری مهر)
فروردین ۱۳۹۳ هوشنگ بازوند استاندار لرستان با اشاره به آخرین خبرها از وضعیت سد معشوره گفت شورای عالی آب باتغییر نظر وزیر نیرو موافقت خود را با طرح سد معشوره اعلام کرد. ( سایت هفته نامه سیمره)
در جلسه مجمع نمایندگان لرستان که خرداد ۱۳۹۳ در نهاد ریاست جمهوری برگزار شد، حسن روحانی بر اجرای عملیات سد معشوره تاکید و تصریح کرد که این پروژه باید حتما عملیاتی شود. (ایرنا)
رییس مجمع نمایندگان استان خوزستان در مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۹۳ اعلام کرد که این استان با احداث سد معشور به دلایل محیط زیستی و تبعات آن برای خوزستان مخالف است. (ایرنا)

نماینده ولی‌فقیه در استان لرستان مورخ ۴ آذر ۱۳۹۵ گفت: سد معشوره پروژه‌ای حیاتی برای استان لرستان است که باید اجرایی شود. (تسنیم)
۱۰ خرداد ۱۳۹۶ استاندار لرستان دردیدار وزیر وقت نیرو درتهران از دستور چیت چیان برای از سر گیری عملیات اجرایی سد معشوره (گاوشمار) خبر داد. (باشگاه خبرنگاران)
۲۳ خرداد ۱۳۹۶ استاندار لرستان گفت: ۱۰۰ میلیون مترمکعب آب برای مصارف شرب و کشاورزی به سد معشوره تخصیص داده شده است.بازوند گفت: البته اجرایی شدن این سد به همان کیفیت سابق نیست بلکه برقابی آن حذف شده و صرفاً شرب و کشاورزی است. (باشگاه خبرنگاران)
سردار عبداللهی در سفری به لرستان به تاریخ تیر ماه ۱۳۹۶ با اشاره به متوقف بودن ساخت سد معشوره کوهدشت نیز گفت: مسئولان علت توقف طرح را پیگیری کنند، از نظر مالی ۶ سال می‌گذرد و هنوز پولی برای این طرح نگذاشته اند و حالت کلاف سر درگم دارد.(باشگاه خبرنگاران جوان)
فرخ نیک‌روز مدیر پروژه سد معشوره نیز در آبان ۱۳۹۶ گفت: کار‌های زیرساخت اولیه، تجهیز کارگاه، ۲۳ کیلومتر راه دسترسی به محل سایت، شش کیلومتر نیز جاده جایگزین، حدود سه هزار متر زیربنای تجهیز کارگاه و حفاری تونل انحراف این سد عملیاتی شده است(باشگاه خبرنگاران جوان)

استاندار لرستان تیرماه ۱۴۰۰ با اشاره به خشک‌ شدن چشمه‌های اصلی خرم‌آباد گفت: ۲۰ هزار هکتار از اراضی کشاورزی این استان با تکمیل سد معشوره آبی می‌شود. (تسنیم)
با روی کارآمدن دولت سیزدهم و استاندار جدید لرستان، پیگیری برای آغاز عملیات ساخت این سد حیاتی جزو مهم‌ترین برنامه‌های فرهاد زیویار قرار گرفت (تسنیم)
رئیسی در سفر ۱۹ آذر ماه ۱۴۰۰ به لرستان با بیان اینکه همه بودجه سد معشوره ممکن است ظرف امسال و سال آینده مشخص نشود اما این کار وقتی انجام شد اعتبار آن در بودجه سنواتی گذاشته و به‌نحوی از انحاء تامین می‌شود(تسنیم)
احمد وحیدی‌ وزیر کشور نیز در سفر یک‌روزه خود در ۱۶ اسفندماه ۱۴۰۰ به لرستان، در این باره اظهار داشت: احداث سد معشوره در سفر رئیس‌جمهور به لرستان مورد تأکید و تصویب قرار گرفت که البته منابع مالی قابل‌توجهی برای این سد نیاز است. (تسنیم)
ویس‌کرمی نماینده مجلس تیرماه ۱۴۰۱ با اشاره به سد معشوره یا گاوشمار که یکی از مطالبات مردم است، افزود: مطالعه و اجرای سد معشوره باید با هم اجرا شود؛ در حال حاضر تجهیزات این سد افزایش داده شده و قرارگاه خاتم هم به‌عنوان پیمانکار انتخاب شده و برای امسال ۴۶۰ میلیارد تومان بودجه به این پروژه اختصاص یافته است. (ایسنا)

انتقادات محیط زیستی

رییس مجمع نمایندگان استان خوزستان در مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۹۳ گفت: در گزارشی که به رئیس جمهور ارائه کردیم مشکلاتی را که این سد برای رودخانه‌های کرخه‌، پلدختر، اندیمشک، شوش و دشت آزادگان ایجاد می‌کند را مستدل مطرح کرده‌ایم چرا که با احداث این سد و انتقال آب از سرشاخه‌های رود دز، این مناطق دچار کم‌آبی مضاعف می‌شوند. برخی از محور های این نامه به نقل از تابناک موارد زیر است:

قطع جریان آب تنوع زیست محیطی رودخانه‌ها را به خطر می‌اندازند و از تخم‌ریزی و روند طبیعی زندگی آبزیان جلوگیری می‌کنند.
سد مانع حرکت رسوبات به پایین‌دست رودخانه‌ها می‌شوند و جلوگیری از حرکت رسوبات در رودخانه‌ها منجر به نابودی دشت‌های حاصلخیز در پایین‌دست رودها می‌شود. با توجه به این توضیحات احداث سد هیچ‌گونه توجیه زیست محیطی ندارد.
کشکان سرشاخه‌های مختلفی دارد، از آب‌های سطحی و بارش‌های خروشان شوراب، تل، میانکوه، چولهول، چمشک، افرینه و شعبه‌ای از کشکان در خرم‌آباد سرشاخه‌های کشکان محسوب می‌شوند و معشوره یکی از سرشاخه‌های کشکان می‌باشد که در منطقه‌ای به نام “دوآب” به کشکان می‌ریزد؛ بنابراین این اظهارنظر غیر کارشناسی می‌باشد.
اگر بناست به منظور تنظیم آب برای پایین‌دست در فصول پرتنش و خشک‌سالی و همچنین کنترل سیلاب‌ها در فصول بارش سدی احداث شود آن سد باید در منطقه چولهول زده شود که از مزایا و شاخصه‌های بیشتری نسبت به سایر نقاط لرستان برخوردار بوده و قابل دفاع است.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان لرستان هم در این باره به ایلنا، گفت: محیط زیستی‌ها معمولا با احداث سدها مخالفند. چرا که وقتی سدی احداث می شود باعث تغییر زیستگاه ها در بالادست و پایین دست رودخانه‌ها می شود و ممکن است حق آبه‌ها محیط زیست به خوبی تحقق پیدا نکند. همچنین برای آبزیان در بالادست و پایین دست مشکلاتی را ایجاد می‌کند و تغییر مسیرها را در رودخانه ها ممکن است به وجود بیاورد.
شرکت مهاب در پاسخ به انتقادات مطرح شده در سایت خود نوشته است:
اثرات منفي و موقتي مربوط به فاز ساختماني است… با توجه به دست خوردگي محدوده مطالعاتي (خصوصاً در محدوده اطراف سامانه انتقال كه با منطقه حفاظت شده سفيدكوه تطابق دارد) اجراي اين طرح اثرات منفي چنداني ندارد همچنين اثرات توسعه فعاليت‌هاي كشاورزي بر پارامترهاي كيفيت آب رودخانه‌هاي پذيرنده زهاب‌هاي كشاورزي (پارامترهاي كيفي مرتبط با نيتروژن و فسفر شامل پارامترهاي نيترات، آمونيوم و فسفات) در دوره بهره‌برداري با استفاده از تخمين ميزان آلودگي ورودي و سپس مدل‌سازي كيفي رودخانه‌ها (مدل MIKE11) پيش‌بيني شده‌اند.

گروه ها و شرکت های درگیر پروژه

شرکت توسعه منابع آب و نیرو

فرخ نیک‌روز مدیر پروژه سد معشوره

پیمانکار: قرار گاه خاتم الانبیا

مشاور: مهاب قدس