نویسنده: آبنیوز
نگاهی به اصل ۴۵ قانون اساسی از منظر حقوق بشری
آب هم امنیتی شد: تشکیل کمیته امنیت آب در مجلس
پس از سالها هشدار کارشناسان و تحلیلگران در مورد نحوه مدیریت آب و آثار آن بر بخشهای مختلف جامعه، کمیسیون امنیت ملی رسماً امنیتی شدن مساله آب را با تشکیل «کمیته امنیت آب» بهرسمیت شناخت.
سخنگوی کمیسیون امنیت ملی
به گزارش خبرگزاری مهر، ابوالفضل عمویی سخنگوی کمیسیون بعد از جلسه بعد از ظهر روز یکشنبه اعلام کرد: “مباحث مرتبط با امنیت ملی و موضوع امنیت آب در این جلسه مطرح شد و مقرر شد کمیتههای ذیل کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی جهت پیگیری موضوع امنیت آب تشکیل شود.” بر اساس همین گزارش، مرتضی محمودوند نماینده مردم خرم آباد با رأی نمایندگان حاضر در جلسه به ریاست کمیته انتخاب شده است.
بهواسطه بیتفاوتی دولت نسبت به تامین آب برای برخی از مناطق کشور، و همچنین کسری شدید سفرههای آب زیرزمینی به واسطه برداشت بیش از حد از آبخوانها، بخش قابل توجهی از کشاورزان و دهقانان مجبور به مهاجرت به حاشیه شهرها به امید کار و زندگی بهتر شدهاند. در طی طول دوران مدیریت حسن روحانی، تعداد حاشیهنشینان از ۱۲ میلیون به بیش از ۲۰ میلیون نفر افزایش یافته است. عدم برآورده کردن نیازهای اولیه در دوران سخت اقتصادی اخیر، اثر خود را در اعتراضات دیماه ۹۶ و آبان ۹۸ بیش از پیش نشان داد که با مرگ گروهی از هموطنان همراه بوده است. در دیماه ۹۶، بیشترین قربانیان خشونت اهل مناطقی از جمله ایذه، تویسرکان، دورود، قهدریجان، نجفآباد، خمینیشهر و شاهینشهر بودند. این نواحی بهواسطه بحران آب با بیکاری و مشکلات متعدد اقتصادی دست و پنجه نرم میکردند.
دولت در طی سالهای اخیر نتوانسته است سیاستهای کشاورزی و آبیاری را به نحوی تغییر دهد تا به کاهش مصرف آب این بخش بیانجامد. اصرار بر خودکفایی بدون افزایش راندمان آبیاری، ذخایر آبخوانهای کشور را بهشدت خالیتر از پیش کرده است. همچنین، بیتدبیری در مدیریت پساب و بهره نگرفتن از پتانسیلهای بازچرخانی فاضلاب هم به آلودگی آبهای سطحی و زیرزمینی منتهی شده و هم یک منبع مهم آبی برای آبیاری و استفادههای صنعتی از دست رفته است.
لازم به ذکر است که بر اساس تحقیقات نهادهای مطالعاتی امنیتی از جمله CNA.org در واشینگتن دیسی، تنش مستمر و فزاینده آبی میتواند به تشدید بحرانهای امنیتی و بیثباتی گستردهتر در سطح محلی، استانی، ملی و حتی بینالمللی بیانجامد. نهادهای امنیتی ایالات متحده آمریکا در سالهای اخیر وضعیت آبی کشورهای مختلف جهان از جمله متحدان آمریکا و نیز ایران را زیر نظر داشتهاند. به عقیده برخی از کارشناسان و تحلیلگران قرارگاه سازندگی خاتمالنبیای سپاه و برخی نهادهای مرتبط از جمله عوامل تشدید بیثباتی آبی از طریق اجرای پروژههای مخرب محیط زیست بودهاند. وزارت خارجه آمریکا در گزارشهای سالهای ۲۰۱۸ و ۲۰۲۰ خود به بحرانهای محیط زیستی و آبی در ایران و تاثیر سیاستهای مدیریتی و دخالت نهادهای نظامی اشاره کرده است.
سدهایی که شکسته میشوند
امروز تعداد زیادی از سدها در ایالات متحده یا عمر مفیدشان بهپایان رسیده، و یا حیات رودخانهها را به خطر انداختهاند. چاره راه، حفظ سدها نیست.
مدیریت آب در مناطق مختلف آمریکا نه بر اساس مرزهای سیاسی ایالتی که بر پایه مرز حوضههای آبریز رودخانهها تعیین میشود. تا کنون در مدتی بیش از ۱۰۰ سال نزدیک به ۱،۷۰۰ سد که اکثراً سدهایی کوچک هستند برای نجات جان رودخانه و ساکنان تخریب و حذف شدهاند. یکی از پر سر و صداترین این برداشتها مربوط به دو سد روی رودخانه الهوا در ایالت واشینگتن بود. مردم منطقه و بهویژه بومیان برای نجات ماهیهای Salmon که امکان مهاجرت به بالادست سدها را نداشتند توانستند با حرکتی مدنی مسوولان منطقه و فدرال را مجاب کنند که این سد قدیمی را بشکنند. نتیجه، بهبود وضعیت زیستی ماهیها و منطقه بود.
بهتازگی در منطقهای مشترک میان ایالتهای اورگن و کالیفرنیا در حوضه رودخانه کلامات، برای بهبود وضعیت آبزیان و نجات ماهیهای Salmon که برای زاد و ولد باید به مناطق بالادست رودخانه بروند، قبایل بومی مردمان یوروک بعد از مذاکراتی خسته کننده، مدیران حوضه را مجاب کردهاند که چهار سد را خراب کنند.
سدهای رودخانه کلامات برای تولید برق ساخته شده بودند، اما حالا مردمان بومی منطقه که بیش از ۱۰۰۰ سال است در آن محدوده زیستهاند، توانستهاند چراغ سبز تخریب چهار سد را بگیرند. مردمان منطقه میتوانستند زمانی از راه ماهیگیری درآمدی قابل قبول داشته باشند اما در گذر زمان و به خاطر سدسازیها، ماهیان کمتری در رودخانه زندگی میکنند و روزگار مردم به خوبی گذشته نیست.
مایکل بلچیک، زیست شناس مردمان یوروک در این منطقه به بیبیسی میگوید که “هر وقت روی رودخانه سد میسازی، تاثیر بزرگی دارد و رود را به دو بخش تقسیم میکند…رودها فقط حامل آب نیستند، آب از بالا به پایین دست میرود، ماهیها سربالا میروند، اما مواد مغذی، مواد معدنی و موجودات دیگری هم در کار هستند.”
سدها مانعی بزرگ برای انتقال مواد معدنی و کانیهای رسی هستند و کاهش رسوبات دانهریز در بخشهای پاییندست رودخانه برای زیست آبزیان مناسب نیست. یکی از سدهای روی رودخانه کلامات هم تبدیل به مکان مناسبی برای ازدیاد یک انگل ماهیها شده، به خاطر دستکاری بشر برخی جلبکهای سبز-آبی و مواد سمی ناشی از آنها هم زیاد شده است. به این ترتیب از تعداد ماهیها و بهویژه ماهیان سالم کاسته شده است.
با تخریب چهار سد از هشت سدی که برای تولید برق روی رودخانه کلامات از ابتدای قرن بیستم تا سال ۱۹۶۲ ساخته شده، شرایط زیستی برای ماهیها بهبود خواهد یافت، چرا که دمای آب روان کمتر شده و امکان زیست بخشی از جلبکهای سبز-آبی را خواهد کاست. همچنین، جابجایی طبیعی رسوبات در مسیر رودخانه میتواند به ضرر انگلها تمام شود.
هزینه تخریب چهار سد که در مجموع ۱۲۵ متر ارتفاع دارند، حدود ۴۵۰ میلیون دلار برآورد شده است. قرار است عملیات از ۲۰۲۲ آغاز و تخریب در سال ۲۰۲۳ انجام گیرد.
اول دفتر بهنام خالق آب و حیات
از زمانی که آب بر سطح کره زمین نمایان شد زمان بسیار بسیار زیادی میگذرد. آب مایه حیات است و در ادیان و فرهنگها ارزش و گاه تقدس ویژهای به آن دادهاند. ایرانیان باستان ایزدبانوی نگاهبان آب را میستودند و هر آبان ماه به افتخارش جشنی بهنام آبانگان میگرفتند.
پدران ما دریافته بودند که چگونه میتوان از دل زمین آب استخراج کرد و بدون آنکه در معرض نور خورشید امکان تبخیر بیابد، در زیر پایشان فرسنگها به سمت مناطق پستتر به حرکتش وا دارند. شاید چند هزار سال پیش از گالیله و نیوتن ارزش جاذبه را درک کرده بودند و پیش از پاسکال با دانش زمانه خود قواعد ظروف مرتبطه را تجربه کردند.

کهریز یا کاهریز سنگ بنای زهکشی سفرههای آب زیرزمینی شد. فنآوریای که تا پیش از ورود چاههای عمیق و موتورپمپهای قدرتمند، راه چاره کشاورزان و دهقانان و بسیاری از شهرنشینان ایرانزمین برای ادامه حیات بود. پدران ما منابع آب ارزشمندی را برای ما به ارث گذاشتند، اما نسلهای کنونی با برداشت بیش از حد و خشکاندن آبخوانها، سهمی برای آیندگان بر جای نخواهد گذاشت.
امروزه کشور ما بهدست گروهی اداره میشود که قدر منابع حیاتی و طبیعی را نمیداند. در روزگاری که آب به عنوان یک حق بشری شناخته میشود، عدم توزیع عادلانه آب و کوتاهی در تامین آب بهداشتی و کافی، دست کمی از جنایت ندارد. نقض حقوق بشر، مسوولیتزا است و مردمان ایرانزمین با آشنایی بیشتر با حقوق آبی خود، چارهای جز حفاظت از منابع آب سرزمین پهناورمان ندارند. نبود مدیریت دموکراتیک در حوزه آب ضربههای جبران ناپذیری به مردم و منابع طبیعی وارد کرده است. افزایش مشارکت مردم در اداره امور آب و حوضههای آبخیز قدمی مهم در راه مدیریت دموکراتیک آب و ایجاد دموکراسی در کشورمان است.
در آبنیوز، که رسانهای در حمایت از حفاظت و آب و خاک و راههای طبیعتمحور است، در باره آب مینویسیم و تلاش میکنیم خبر و تحلیل را در کنار هم به خوانندگان سایت تقدیم کنیم.
به امید روزگاری بهتر و خروج از خشکسالی اجتماعی، سیاسی و محیط زیستی حاکم بر ایران.