جولان فرهادی بابادی
- در ابتدا مقرر گردیده بود عملیات ساختمانی سد و نیروگاه کارون ۳ به‌وسیله کنسرسیوم خارجی که پیمانکاران با سابقه‌ای در آن حضور داشتند ، انجام گیرد و منابع مالی آن از طریق فاینانس خارجی تأمین شود . اما در ماه‌های آخر این مذاکرات فنی و مالی مقرر گردید این کار با اتکا به منابع مالی کشور به متخصصان داخلی سپرده شود
- سد کارون ۳ یکی از بزرگترین سدهای ایران است که بر روی رودخانه کارون در شهرستان ایذه شهر دهدز در جنوب غربی ایران احداث شده‌است.
- محل این سد بر روی سازند آسماری متعلق به دوره اولیگوسن واقع شده است. در محل محور، سازند مذکور از لایه‌های آهکی، آهک مارنی و در برخی قسمت‌ها، میان لایه‌های مارنی تشکیل گردیده است. سازند پابده با محتوی سنگ های مارنی در بالادست ساختگاه سد رخنمون دارد که به لحاظ آب بندی مفید است.
- نیروگاه این سد در سال ۱۳۹۵ با تولید سالیانه ۴۱۷۲ میلیون کیلووات ساعت انرژی یکی از بزرگترین نیروگاه‌های برق‌آبی کشور بود.
- ساختگاه سد کارون ۳، در۱۵ کیلومتری شهرستان دزپارت در فاصله ۶۱۰ کیلومتری مصب رودخانه کارون در شرق استان خوزستاناست.
- این طرح در حدود ۱۲۰ کیلومتری بالادست سد شهید عباسپور یا کارون ۱قرار دارد. فاصله هوایی طرح کارون ۳ از اهواز، تقریباً ۱۴۰کیلومتر و فاصله زمینی آن ۲۱۰ کیلومتر است.
- این سد در فاصله ۶۱۰ کیلومتری مصب رودخانه کارون در شمال شرقی استان خوزستان است.
- از جمله پروژه‌های مهمی که در حین ساخت سد کارون ۳ اجرا شد احداث جاده جایگزین محور شهرکرد-اهواز بود.
- پل بزرگ کارون۳ با دهانه ۲۶۴ متر دارای طویل‌ترین دهانه پل در ایران است که توسط ماشین‌سازی اراک ساخته شده‌است.
- در طول این دوران نیروهای شاغل در کارگاه کارون ۳ در زمان اوج فعالیت‌ها نزدیک به ۷ هزار نفر بوده‌اند.
- فرصت‌های اشتغال به وجود آمده در طرح کارون ۳ (اشتغال مستقیم و غیرمستقیم) بالغ بر ۲۲ هزار نفر بوده‌است.
- در کنار سد کارون ۳، نیروگاه کارون ۳– یک نیروگاه زیرزمینی- با گنجایش ۲۲۸۰ مگاوات و تولید سالیانه ۴۱۷۲ میلیون کیلووات ساعت، برق مورد نیاز ایران را در زمان اوج مصرف تأمین می‌نماید.
- منابع قرضه طرح کارون ۳ شامل بخشی از مصالح حاصله از حفاری‌های تکیه‌گاه‌ها وپی سد، حوضچه آرامش، حفاری از معادن A وB در دهزیر، معادن تنگ قاف، رکعت، باجول وشالو در فاصله ۷ تا ۱۵ کیلومتری حاشیه رودخانه کارون در بالادست سد بوده‌است.
ویژگی های سد کارون ۳
- ارتفاع بدنه سد ۲۰۵ متر و حجم مخزن سد ۳ میلیارد متر مکعب است.
- از زمان آبگیری سد کارون ۳ تاکنون بیش از ۸ سیلاب با دبی آب بیش از ۲۰۰۰ مترمکعب بر ثانیه توسط این سد مهار شده‌است که از آن جمله میتوان به دو سیلاب ۶۵۰۰ و یک سیلاب ۴۳۰۰ مترمکعب بر ثانیه اشاره کرد.
- این نیروگاه از آغاز بهره برداری تا پایان سال ۱۳۸۶ توانسته ۱۱۳۸۲ میلیون کیلووات ساعت انرژی برق تولید کند.
- در کارگاه کارون ۳ از ابزار دقیق متنوعی جهت رفتارنگاری سازه‌های مختلف مورد استفاده قرار گرفته‌است. برخی از این ابزار دقیق در زمان اجرا، نصب و مورد بهره‌برداری قرار گرفتند.
- از این جمله ترموکوپل، ترمومتر، درزسنج و شیب‌سنج‌های بدنه سد و همچنین اکستنسومتر، نیروسنج و پین‌های همگرائی در مجموعه نیروگاه است.
- ابزار دقیق بدنه سد شامل شیب‌سنج، پاندول، ترمومتر، درزه‌سنج، پیزومترهای الکتریکی و کاساگرانده، فشار برخاستی و اکستنسومترها است که از شرکت سوئیسی «هوگنبرگر» خریداری شده‌است. در حال حاضر تمامی ابزار دقیق نصب شده در بدنه سد، رفتار بدنه و تکیه‌گاه‌ها و پرده آب‌بند را به‌خوبی مانیتور می‌کند.
- بیشترین حجم بتن‌ریزی در بدنه سدهای دوقوسی کشور؛
- بیشترین حجم حفاری و تزریق در ایران وسومین در جهان؛
- دارای بزرگترین مغار نیروگاه در کشور و از جمله ده مغار بزرگ نیروگاهی جهان؛
- بزرگترین حوضچه استغراق در کشور؛
- احداث بزرگترین پل فلزی زیر قوسی، و بزرگترین پل کابلی کشور (در زمان افتتاح)
احجام کلی
جاده های دسترسی: حدود ۳۳ کیلومتر
تونلهای زیرزمینی: حدود ۲۲ کیلومتر
کل حفاری و سنگ برداری : ۱۵ میلیون متر مکعب
حفاری زیرزمینی : ۹/۱ میلیون متر مکعب
کل بتن ریزی: ۷/۲ میلیون متر مکعب
گمانه های تزریق و تحکیم: بیش از ۱۰۰۰ کیلومتر
گمانه‌های تزریق پرده آب بند: حدود ۵۰۰ هزار متر
طول پیچ سنگ (انکر): ۱۳۳۰ کیلومتر
۱۶ شافت عمودی با مجموع طول : ۱۳۶۰ متر
مخزن سد
حجم مخزن در حداکثر تراز بهره برداری (تراز ۸۴۵) : حدود ۳ میلیارد متر مکعب
حجم مخزن در حداقل تراز بهره برداری (تراز ۸۰۰): حدود ۲۵/۱ میلیارد متر مکعب
حجم مفید مخزن : حدود ۷۵/۱ میلیارد متر مکعب
تراز آب مخزن هنگام وقوع سیل حداکثر(PMF): ۵/۸۵۱ متر از سطح دریا
مساحت دریاچه در حداکثر تراز بهره برداری: حدود ۴۸ کیلومتر مربع
طول دریاچه در حداکثر تراز بهره برداری: حدود ۶۰ کیلومتری
سیستم استهلاک انرژی (حوضچه آرامش)
تراز کف : ۶۵۷ متر از سطح دریا
حجم بتن ریزی: حدود ۳۵۰۰۰۰ متر مکعب
طول حوضچه : ۴۰۰ متر
عمق آب در حالت عادی: ۱۵ متر
عمق آب در حالت سیلاب: ۵۳ متر
پیچ سنگ (انکر) های ۵/۶۳ میلی متری : حدود ۵۶۰۰۰ متر
پیچ سنگ (انکر)های ۳۶ میلی متری : حدود ۵۰۰۰۰ متر
طول بلندترین پیچ سنگ استفاده شده: ۳۶ متر
سرریزهای پیش بینی شده در طرح کارون ۳ عبارتند از :
سرریز اصلی (سرویس)
نوع: تند آب دریچه‌دار
تعداد دریچه: ۲ دریچه قطاعی
موقعیت : تکیه گاه راست
طول آبگذر اوجی شکل: ۲ دهانه ۱۵ متری
ظرفیت تخلیه: حدود ۸۷۰۰ متر مکعب در ثانیه
سرریز اضطراری (روزنه ای)
نوع: روزنه ای
تعداد: ۲
موقعیت : در حدود نیمه ارتفاع سد
تعداد دریچه : ۲ دریچه قطاعی
نوع پوشش: فلزی
ظرفیت تخلیه : حدود ۲۹۰۰ متر مکعب
سرریز کمکی
نوع : سرریز آزاد
موقعیت : در محل تاج سد
طول آبگذر: ۵۴ متر
طول آبگذر اوجی شکل: ۳ دهانه مجموعاً ۵۴ متر
ظرفیت تخلیه : حدود ۱۵۴۰ متر مکعب در ثانیه
تخلیه کننده جبرانی
تعداد: ۲
طول تقریبی: ۳۲ متر
قطر: ۲۰/۲ متر
نوع پوشش : فلزی
نوع دریچه و شیرها: دریچه راس، دریچه اضطراری، شیر با مخروط ثابت
ظرفیت تخلیه : ۲۵۰ متر مکعب در ثانیه
حداکثر ظرفیت مجموع سرریزها : حدود ۱۳۳۰۰ متر مکعب در ثانیه
ترانسفورماتور اصلی
تعداد: ۲۷ دستگاه
(۲۴ دستگاه تکفاز + ۳ دستگاه ذخیره)
قدرت نامی : ۱۰۰ مگا ولت آمپر (تکفاز)
ولتاژ نامی: ۱۰۰ مگا آمپر (تکفاز)
ولتاژ نامی اولیه : ۷۵/۱۵ کیلو ولت
ولتاژ نامی ثانویه: ۲۳ کیلو ولت
سیستم خنک کننده : روغن خنک شده با آب
اهداف
- هدف از احداث سد و نیروگاه کارون ۳، تامین بخشی از برق مورد نیاز کشور و نیز کنترل سیلابهای مخرب است. نیروگاه کارون ۳، برق مورد نیاز کشور را در زمان اوج مصرف تامین می نماید. با بهره برداری از این نیروگاه با ظرفیت ۲۰۰۰ مگاوات و تولید متوسط انرژی سالانه ۴۱۷۲ میلیون کیلووات ساعت، بخش مهمی از کمبود انرژی مورد نیاز کشور رفع خواهد شد.
- کنترل سیلابهای فصلی رودخانه کارون.
- بالا بردن قدرت تنظیم آب برای مصارف شرب و کشاورزی.
تایم لاین پروژه
- آغاز تاریخچه و سوابق طرحمطالعات بهره برداری از پتانسیل برق‌آبی حوضه رودخانه کارون در سالهای ۱۳۴۰ تا ۱۳۵۰ بوده است. در آن زمان، شرکت مهندسی بین المللی هارزا همراه با شرکت فرمان‌فرمائیان پتانسیل عظیم برق‌آبی این منطقه را شناسایی کرد.
- در سال ۱۳۵۷، شرکت مهندسی عمران منابع ارضی و آب و شرکت بین‌المللی ایکرز به منظور مطالعات توجیهی پروژه کارون۳ تعیین شدند.
- ۱۳۷۲ تونل اول انحراف آب کلنگ زنی شد و در سال ۱۳۷۶ به بهره برداری رسید
- در سال ۱۳۶۸، ادامه مطالعات فاز دوم طرح عمرانی کارون۳ به یک شرکت ایرانی ـ کانادایی(شرکت مهندسی مشاور مهاب قدس – ایکرز) واگذار شد و این کار تا اوایل تیر ماه ۱۳۷۴ پایان یافت.
- از اوایل تیر ماه ۱۳۷۴ نیز فاز سوم (عملیات اجرایی) طرح با مشارکت شرکت مهندسی مشاور مهاب قدس و شرکت بین المللی ایکرز آغاز شد.
- ابتدا قرارداد تونل انحراف اول وسپس کل عملیات ساختمانی به شرکت ساختمانی سابیر(به ترتیب در خرداد سال ۷۲ و تیرماه سال ۷۳ ) واگذار گردید
- در حریم کارگاه و دریاچه کارون ۳، تعداد ۶۳ پارچه آبادی کوچک و بزرگ واقع شده که ۳۹ روستا عرصه و اعیان خود را از دست داده و مابقی بخشی از اراضی خود را در سالهای ۱۳۸۰ و ۱۳۸۱ از دست دادند.
- عملیات اجرایی این طرح در سال ۱۳۷۳ آغاز و در سال ۱۳۸۳ به پایان رسیده‌است.
- عملیات مربوط به ساخت و نصب نیروگاه کارون ۳ در سال ۱۳۷۴ به شرکت فراب واگذار شد.
- ۱۳۷۴ ساختمان اصلی سد ساخته شد.
- سال ۱۳۷۷ تجهیزات نیروگاه نصب شد.
- پس از پنج سال فعالیت در قسمت های حفاری های زیرزمینی ، خاکریزی ، خاکبرداری ، برش کوه و آماده سازی کارگاه و ساختگاه سد ، عملیات بتن ریزی بدنه سد کارون سه در سال ۱۳۷۸ با حضور مهندس حبیب ا… بیطرف وزیر نیرو آغاز شد.
- طرح در زمان بتون ریزی ۴۰ درصد پیشرفت فیزیکی داشته است و قرار بود اولین واحد نیروگاه آن در سال ۱۳۸۰ وارد مدار شود.
- با افزایش حجم کارهای سد در تیر ماه ۱۳۸۰ بخشی از این فعالیت ها به شرکت های بلندپایه و تابلیه واگذار گردید.
- ساخت پل‌های فولادی بزرگ در اوایل مهرماه ۱۳۸۰ آغاز گردید.
- زمان آبگیری سد کارون ۳ در سال ۱۳۸۳ در هنگام آبگیری سد، این جاده ارتباطی و پل قدیمی «گدار شهپیر»، روستائیان و عشایر بختیاری ساکن روستاهای سادات حسینی در شمال شرقی ایذه به زیر آب می‌رفت. جهت برقراری ارتباط دوباره، ۷ کیلومتر جاده، سه رشته تونل و دو دهنه پل بر روی دریاچه سد با طول عرشه ۳۳۶ و ۲۱۴ متر ساخته شد.
- شهر ایذه در شروع آبگیری سد در بن بست قرار گرفت. تنها راه ارتباطی این روستاها به شهر به طور کامل قطع شد و دریاچه پشت سد کارون ۳ این روستاها را در آغوش گرفت به طوری که تنها راه ارتباطی یک وسیله به نام دوبه (یدک کش) است.
- در اسفند ماه سال ۸۳ دو واحد از واحدهای هشت‌گانه کارون ۳ با حضر وزیر نیرو راه اندازی گردید و از آن پس به فاصله بطور متوسط ۳ ماه یکی از واحدهای دیگر راه اندازی شدند.
- بهره برداری از سد در سال ۱۳۸۴ آغاز شد.
- در تاریخ ۹ مرداد بر اثر ۱۳۹۲ بی‌توجهی شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران بر انجام تعهدات قانونی در خصوص ترمیم راههای روستایی مستغرق در دریاچه سد کارون ۳، یک مینی بوس و سرنشینانش شامل ۱۲ زن و کودک از روستائیان یختیاری دهدز و ایذه در آب غرق شدند.
- جام جم در سال ۱۳۹۳ نوشت با گذشت ۱۰ سال از احداث سد «کارون ۳» ساکنان روستاهای اطراف این سد هنوز نتوانسته اند زمین های کشاورزی خود را پس بگیرند و همچنان در حسرت استفاده از دو نعمت آب و برق روزگار خود را سپری می کنند.
- خردادماه ۱۳۹۴ نشریه سد و نیروگاه برق آبی ایران نوشت منطقه طرح كارون3 كه از لحاظ زلزله خيزي جزء مناطق با خطر زلزله خيلي زياد است.
- در سال ۱۳۹۶ نشریه پژوهش و برنامه ریزی روستا طی مقاله ای که بررسی تاثیرات زیست محیطی سدهای مخزنی بر نواحی روستایی پیرامونی اعلام کرد نتایج تحقیقات نشان می دهد که سد کارون سه در روند نامساعدتر وضعیت متغیرهای زیست محیطی روستاهای پیرامون بالادست و پایین دست موثر بوده است.
- در سال ۱۳۹۷ تحقیق دیگری در نشریه جغرافیا و توسعه نشان می دهد سد بر متغیرهایی ازجمله توسعه امکانات رفاهی –خدماتی، تغییرات جمعیت، وابستگی مکانی، ساختار مسکن و ساختار اجتماعی-فرهنگی سکونتگاه های روستایی تاثیر زیادی دارد. روند این تاثیرات نیز چه در قبل از ایجاد سد و چه بعد از ایجاد به ناپایداری اجتماعی منجر شده است. به گونه ای که درروند شاخص هایی مانند عدم توسعه امکانات و همچنین تسریع مهاجرت های روستایی نقش مهمی داشته است. علاوه بر این، بین گروه های روستایی تعریف شده درنتیجه تاثیرگذاری سد، تفاوت معناداری ازنظر هر یک از متغیرهای اجتماعی وجود دارد.
- در کنفرانس بین المللی امنیت، پیشرفت و توسعه پایدار مناطق مرزی، سرزمینی و کلانشهرها، راهکارها و چالش ها با محوریت پدافند غیر عامل و مدیریت بحران در سال ۱۳۹۷ مقاله ای با عنوان بررسی تاثیرات زیست محیطی سد چند منظوره کارون ۳ منتشر شد که در آن اذعان شد اجرای این پروژه دارای اثرات محیط زیستی مخربی است که می بایست به آنها توجه شود.
- کارکنان ترابری دریاچه سد کارون ۳ در بخش دهدز شهرستان ایذه به دلیل آنچه پرداخت نشدن مطالبات خود فروردین ۱۳۹۸ دست از کار کشیدند
- صادق فیضی معاون بهره برداری سد و نیروگاه کارون ۳ مرداد ماه ۱۳۹۹ گفت: پست برق استراتژیک در نیروگاه سد کارون فعال شد و با ۷ خط ارتباطی شبکه ۴۰۰ کیلوات را پوشش می‌دهد که تقریبا پخش بار جنوب غرب و مرکز کشور را برعهده دارد.
- دی ماه ۱۳۹۹ تجهیزات ابزار دقیق واحد شماره ۱ و ۲ نیروگاه سد کارون ۳ با موفقیت تعمیر و کالیبره شد.
- عبداله ایزدپناه نماینده مردم ایذه و باغملک در مجلس شورای اسلامی فروردین ۱۴۰۰ گفت: سد کارون ۳ جز آوارگی و بیکاری، دستاوردی برای ایذه نداشته است.
- تنگه قاسمی در دل کوه‌های صخره‌ای منگشت، پشت دریاچه سد کارون ۳ خوزستان که تنها راه دسترسی گردشگران به آن منطقه قایق بود، مهر ۱۴۰۰ در پی کاهش تراز آب دریاچه سد خشک شده و گردشگران به راحتی در میان صخره‌ها قدم می‌زنند.
- در آبان ۱۴۰۰ با خشکیدگی رودخانه کارون به دلیل کمبود بارندگی و ادامه انتقال آب از سرشاخه‌های این رودخانه به استان‌های مرکزی، آب دریاچه سد کارون۳ به شدت کاهش یافته و تعدادی از روستاها بعد از ۱۷ سال از زیر آب دریاچه سد بیرون آمدند که روستای باجول یکی از آنهاست. قبرستان‌های این روستاها بخصوص در جوار امامزاده شهپیر که احترام خاصی بین اهالی دارد نیز مدتی است پدیدار شده‌اند.
- مدیرعامل شرکت مدیریت تولید و بهره‌برداری سد و نیروگاه کارون سه در سال ۱۴۰۱ از پایان موفقیت آمیز تعمیرات سالیانه واحدهای شماره ۱ و ۲ این نیروگاه و اتصال آن به شبکه سراسری خبر داد.
- یکی از مدیران سابق سد و نیروگاه کارون ۳ خرداد ۱۴۰۱ گفت به جرات میتوان گفت در زمان احداث سد و نیروگاه کارون ۳ به‌هیچ وجه شرایط مناطق پایین‌دست رود کارون مورد ارزیابی قرار نگرفته بود او این ظهارات را در ارتباط با فشار یکباره آب در جریان رود و سرانجام محاصره آبی روستاییان و مرگ و میرهای دام‌هایی گفت با برنامه ریزی های مرکز محور دریچه سد مرتبط است.
- تیر ۱۴۰۰ فرماندار ایذه از تایید طرح انتقال انتقال آب با تانکر از دریاچه سد کارون ۳ به دهدز خبر داد.
- ۱۷ مرداد ۱۴۰۱مدیر روابط عمومی اورژانس پیش بیمارستانی و مدیریت حوادث دانشگاه علوم پزشکی اهواز از مفقود شدن یک تن در حادثه واژگونی قایق در دریاچه سد کارون ۳ خبر داد.
شرکت ها و گروه‌های درگیر
- کارفرما: شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران.
- مشاور: شرکت مهندسی مشاور مهاب قدس و ایگرز کانادا.
- پيمانکار: شرکت سابير: تاریخ اتمام: ۱۳۸۶ مبلغ پیمان: ۲۹۲۰ میلیارد ریال.
- آرتنوس آریا در حوزه تجهیزات حریق.
- در بخش سیویل این پروژه شرکت پیمانکاری بین‌المللی استراتوس عهده‌دار اجرای راه جایگزین ، تونل‌ها، ابنیه فنی و احداث پایه‌ها و عرشه پل‌های بزرگ واقع در مسیر گردید.
- قرارداد احداث و نصب دو دستگاه پل قوسی بزرگ فولادی در مسیر راه جایگزین نیز با یكی از بزرگترین كارخانه‌های تولیدات سازه‌های فولادی كشور (شرکت ماشین‌سازی اراک) منعقد گردید.
- شركت واگنربیرو از كشور اتریش نیز از طرف ماشین‌سازی اراک به عنوان مشاور و ناظر همکار انتخاب شده بود كه همكاری این شركت در مراحل حساس و كلیدی پایانی پروژه متوقف شد.
- شرکت های بلندپایه ساخت پل (از شرکتهای نزدیک به قالیباف)
- شرکت تابلیه به مدیریت امیرمحمد امیرابراهیمی در سد های مسجد سلیمان، کارون سه، سیاه بیشه، و سیمره سد شهریار ، تونل انتقال آب خام اصفهان، تونل سوم کوهرنگ فعال بوده است.
انتقادات محیط زیستی
- در طی دوران احداث سد و نیروگاه کارون ۳، پیامدهای احداث سد و تشکیل دریاچه آن مورد توجه بوده‌است.
- بهره برداری از کارون سه به دستور حبیب‌الله بیطرف و بدون مجوز های زیست محیطی انجام شده است.
نکات جالب توجه
- طرحی تحت عنوان مطالعات اجتماعی، اقتصادی و طبیعی حوضه بالادست سد کارون ۳ در سال بعد توسط سازمان اجرایی طرح و توسط معاونت پژوهشی جهاد دانشگاهی دانشگاه تهران اجرا شد که به موضوع آوراگی مردم در این منطقه پرداخته است.
- هدف از اجرای طرح مذکور بررسی ویژگی‌های اجتماعی، اقتصادی و طبیعی حوضه بالادست سد و شناسایی راههای کاهش یا جلوگیری از بروز مسایل اجتماعی ناشی از احداث سد و انتقال جمعیت ساکن در روستاهای منطقه بوده‌است.
- بر اساس این بررسی‌ها، اطلاعات جامع و دقیقی در هر حوزه جمع‌آوری و تنظیم شده و در بخش تلفیق، مجموعه‌ای از پیشنهادهای معطوف به اشتغال ارایه شده‌است.
- شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران (آب و نیرو) با سر زدن از تعهدات خود با قرار دادن یدک‌کش، اقدام به جابجایی مینی بوس‌های حامل مسافر می‌نماید که منجر به مرگ دلخراش ۱۲ نفر شد.