جولان فرهادی بابادی
- سد مارون ۲ در محدوده روستای آبریز در شمال شرقی شهرستان کهگیلویه احداث می‌شود. به همین دلیل سد آبریز نیز نامیده می‌شود.
- احداث سد آبریز در بالادست رودخانه مارون یک از دغدغه‌های اصلی مردم و مسئولان استان کهگیلویه وبویراحمد است که با شروع دولت سیزدهم گام های مثبتی برای اجرای این طرح توسعه محور برداشته شد.
- قرار است الگوی کشت منطقه تغییراتی پیدا کند و طبق سیاست جهاد کشاورزی دنبال توسعه کشت دانه‌های روغنی و چغندر قند در فصل پاییز هستیم که از تک محصولی (گندم و جو) فاصله گرفته شود که هم از بارندگی و هم از آب آبیاری استفاده شود.
- گویا طرح برق گیری از این سد بر اساس تعبیه پنل خورشیدی روی مخازن آن است و به تعبیر کلاسیک یک سد برق آبی محسوب نمی‌شود.
- ظرفیتی سد آبریز یا مارون ۲ حدود ۱۰ درصد سد مارون یک است.
- عملیات احداث سد مارون ۲ معروف به آبریز با هدف انتقال آب به ۳۰هزار هکتار از زمین‌های شهرستان‌های کهگیلویه و چرام که مورد تأکید وزیر نیرو در سفر مهرماه سال ۹۸ به این استان بود.
- این سد با ارتفاع ۱۵۰ متر و بصورت آر سی سی اجرا می‌شود.
- در سد مارون ۲ قرار است آب از تراز ۹۱۰ به تراز ۷۰۰ قرار انتقال داده شود تا به دهدشت شرقی و چرام اختصاص یابد.
- نمایندگان استان کهگلویه بویر احمد معتقدند مخالفت نمایندگان استان خوزستان با این سد در ادامه مخالفت با دستور طرح ۵۵۰ هزار هکتاری دشت‌های ایلام و خوزستان که در در سال ۱۳۸۷انجام شود. و کشاورزی صنعتی استان خوزستان در واقع فرار از اجرای دستورات رهبر جمهوری اسلامی است.
- در خصوص تلاش‌ها برای مخالفت خوزستانی‌ها با اجرای طرح مارون ۲ اعمال نفوذ مهندس شمسایی رییس سازمان آب وبرق خوزستان در کمیته آب و محیط زیست شورای ملی امنیت ملی توسط محمد داس‌مه مطرح شده است که سبب شد که موقتاً احداث سد مارون ۲ از دستور کار وزارت نیرو خارج شود.
- در خصوص اشتغال‌زایی ایرنا به نقل از مسئولین محلی اعلام کرده بود، طرح علاوه بر توسعه كشاورزي منطقه براي هفت هزار نفر نيز اشتغالزايي ايجاد خواهد شد.
- محمد باقر قالیباف نیز در اظهار نظری گفته است به جد پیگیر این مطالبه مردمی در اجرای سد آبریز خواهیم بود.
- عملیات احداث سد مارون ۲ معروف به آبریز با هدف انتقال آب به ۳۰ هزار هکتار از زمین‌های تشنه شهرستان‌های کهگیلویه و چرام که مورد تاکید وزیر وقت نیرو در سفر مهرماه سال ۹۸ به این استان بود.
- برای پیشبرد امور مربوط به تامین و اجرای سد کارگروهی به نام «کارگروه مطالبه سد» در استان کهگلویه و بویر احمد به وجود آمده است.
اهداف طرح
- ادعای مقامات دولتی این است که احداث سد آبریز در کهگیلویه به عنوان یک ذخیره گاه، جریان پایدار و اطمینان پذیر برای سد مارون عمل خواهد کرد، این سخن نه بر اساس واقعیت محیط زیستی بلکه بنا بر ملاحظاتی حقوقی است که در نظام تخصیص آب کشور وجود دارد و به صورت رسمی توسط کمیته تخصیص آب وزارت نیرو و بر اساس اسناد بالادستی و قانون توزیع عادلانه آب تدوین و تنظیم شده. بر طبق این اسناد بخشی از آورد رودخانه مارون سهم استان کهگیلویه و بویراحمد است.
- در این اسناد با عدد و رقم و در بازه زمانی کاملا مشخص یعنی در هر ماه سهم برداشت از رودخانه مارون توسط استان های کهگیلویه و بویراحمد و خوزستان بر اساس یک برنامه تقدیم و تایید شده و به استان ها ابلاغ شده است.
- به نظر می‌رسد این سد در واقع بخشی از گزینه های حل اختلاف بین مارون ۲ استان بر سر حق آبه مارون یک است. این نکته زمانی قابل ارزیابی است که به سخنان استاندار کهگلویه در خصوص تامین اعتبار آن توجه کنیم او در تیر ماه ۱۴۰۱ می‌گوید: “نماینده ولی‌فقیه در استان و امام جمعه یاسوج و حمایت ائمه جمعه در خطبه‌های نماز جمعه هفته‌های اخیر و همینطور دیگر دلسوزان استانی و حتی نمایندگان ادوار گذشته مجلس و انجام دیدارهای پی در پی بویژه با وزیر نیرو و رئیس محیط زیست و مدیرعامل آب کشور و معاونین آنان و وزارت کشور و مطالبه عمومی مردم استان و اصحاب رسانه و یک وحدت عمومی درون استانی نتیجه داد.
- مدیرعامل شرکت آب منطقه ای کهگیلویه و بویراحمد نیز در همین مورد گفت: قرار است بخشی از سهم کهگیلویه و بویراحمد بین ۱۳۵ تا ۱۸۰میلیون متر مکعب از سهم بیش از ۴۰۰ میلیون در یک سدی به نام سد آبریز مهار شود یعنی سیلاب های زمستانه اش مهار شود و به مصرف صنعت، شرب و کشاورزی محیط زیست و تولید انرژی برق آبی برسد.
- بنا بر اطلاعاتی که تا کنون مقامات محلی داده اند سد آبریز صرفا سیلاب های زمستانه را مهار می‌کند و در خود نگه می‌دارد و در فصلی که در واقع بارش وجود ندارد آن ذخیره ای که مهار کرده به مصرف هدفش در واقع شرب، صنعت و کشاورزی می‌رساند.
- ۱۰۰ میلیارد تومان برای تسریع در روند اجرایی سد آبریز اختصاص یافت.
- تلاش مسئولین استانی این بوده است تا این پروژه ذیل پروژه‌های مهم استان که از تسهیلات ماده ۵۶ بهره می‌برند اجرا شود.
- وزیر جهاد کشاورزی دولت سیزدهم گفته است با توجه به تکمیل فاز یک و ۲ مطالعاتی این سد، برنامه ریزی لازم برای تخصیص اعتبار مورد نیاز با همکاری وزارت نیرو و بانکهای عامل انجام خواهد شد.
تایم لاین پروژه
- علی آران شهریور ۱۳۹۴ گفته بوده این پروژه قرار بود در اردیبهشت سال ۱۳۹۰ با دبی ۵ متر مکعب بر ثانیه انتقال داده شود که بعد از انجام کارشناسی به دبی ۳.۵ مترمکعب بر ثانیه کاهش پیدا کرد.
- طبق اعلام نظر رئیس امور آب شهرستان کهگیلویه در سال ۱۳۹۴ برای این مطالعات به ۸۰۰ میلیون تومان اعتبار نیاز بوده و کل نیاز انرژی منطقه نیز ۱۵ مگاوات برق بوده است این ارقام به شکل غیر قابل توجیهی در سال ۱۴۰۱ رشد داشته اند و برق مورد قابل استحصال ۳۰ مگاوات و هزینه مطالعات نیز افزایش یافته که با رشد نرخ تورم مطابقت ندارد.
- در سال ۱۳۹۴ اعلام شد برای این پروژه با دو مشاور قرارداد منعقد شده است، و با پیمانکار دو قرار داد ۵ میلیارد تومانی و ۲۰ میلیارد تومانی امضاء شد که قرارداد اول ۷۵ درصد پیشرفت فیزیکی و قرارداد دوم ۱۸ درصد پیشرفت فیزیکی دارد و کل طرح از ابتدای مطرح شدنش توسط اردکانیان در مجموع حدود ۲۰ درصد پیشرفت فیزیکی داشته است.
- در سال ۱۳۹۵ علي لطفي مديرعامل آب منطقه اي كهگيلويه و بويراحمد بدون اشاره به اعلام نیار قبلی گفت مطالعات اوليه سد مارون ۲ با هزينه بالغ بر چهار ميلياردو ۳۷۰ ميليون ريال انجام شده است و براي تكميل مطالعات فاز اول اين طرح قريب به ۵۰ ميليارد ريال اعتبار مورد نياز است.
- ۵ مهرماه ۹۹ معاون وزیر نیرو از محل سد بازدید نمود و گفت : “این سد در مرحله کارشناسی است و کارهای اولیه انجام گرفته است ان شاءالله با همکاری وزارت نیرو و سازمان برنامه بودجه تا پایان سال جاری این پروژه اجرایی خواهد شد.”
- مدیرعامل شرکت آب منطقه ای کهگیلویه و بویراحمد در سال ۱۴۰۱ اما اعلام کرد: چنانچه این سد احداث شود، نیروگاه سد آبریز بدون هیچ گونه آلودگی ۳۰ مگاوات تولید برق پاک خواهد داشت.
- از سوی دیگر وزارت نیرو ادعا می‌کند سد آبریز با توجه به تولید ۲۸ هزار مگاوات برق هم برای دولت و هم برای مردم منطقه سودآوری زیادی دارد.
- در سال ۱۴۰۰ نماینده بهبان اعلام کرد به دلیل خشکسالی ساخت سد مارون ۲ متوقف شود.
- ۲۱ بهمن تابناک اعلام کرد سد آبریز مجوز گرفته است.
- حجت الاسلام سید محمد موحد اظهار داشت با پیگیریهای انجام شده و طی جلسات متعدد با حضور مسئولان وزارت نیرو این طرح در سال ۱۴۰۱ در لایحه بودجه نیز قرار گرفت.
- فروردين ۱۴۰۱، محمدطلا مظلومی آبزرگه نماینده مردم بهبهان و آغاجاری در مجلس نیز با اشاره به تبعات زیست‌محیطی ساخت سد مارون ۲ به روزنامه ایران گفت: “با احداث این سد در تأمین آب موردنیاز و حقابه تالاب شادگان با مشکل مواجه خواهیم شد. در نهایت منطقه به مرکز کانون ریزگردها تبدیل می‌شود و آبزیان و نخلستان‌های شهرستان شادگان از بین خواهند رفت. شبکه‌های آبیاری ساخته شده در این مجموعه احداثی نیز دچار کم آبی شده و در نتیجه آن معیشت مردم به خطر افتاده و پیامدهای اجتماعی بسیاری را ایجاد خواهد کرد.”
- نماینده مردم شادگان ۲۶ خرداد گفت ۱۴۰۱ سد مارون ۲ می‌تواند مانند سد گتوند معضل جدی برای کشور باشد و امیدواریم نفوذ برخی ذینفعان سبب ساخت این گونه سدها و آسیب به کشور نشود.
- مجتبی یوسفی عضو کمیسیون عمران مجلس شورای اسلامی ۲۹ خرداد احداث سد مارون ۲ را یک کار غیر قانونی و بدون مجوز زیست محیطی دانست.
- مجوز تامین اعتبار این پروژه به صدور مجوز ماده ۲۳ احتیاج داشت که استاندار کهگلویه تیر ۱۴۰۱اعلام کرد این فرایند طی شده است.
- محمود یکه یزدان دوست مدیرکل دفتر ارزیابی سازمان حفاظت محیط زیست در شهریور ۱۴۰۱ در گفت‌وگو با پانا درخصوص ارزیابی پروژه سد مارون 2، اظهار کرد: «خط انتقال پروژه مشکل دارد و این خط انتقال عوض شده است. سازمان محیط‌زیست نیز هنوز به نتیجه نهایی در این پروژه نرسیده و نظر نهایی سازمان اعلام نشده است.»
- رئیس سازمان مدیریت و برنامه ریزی کهگیلویه و بویراحمد آبان ۱۴۰۱ طی به روز رسانی عدد اعتبارات قبلی گفت: امسال ، ۱۶ میلیارد تومان برای تکمیل مطالعات سد آبریز ( سد مارون ۲ ) واقع در این استان در نظر گرفته شده است.
نکات محیط زیستی
- حمیدرضا یاقوتی در خصوص احداث سد مارون ۲ یا ابریز معتقد است: “با توجه به شرایط زمین شناسی منطقه آبی که به دهدشت شرقی می‌دهیم، باعث می‌شود که اراضی آنجا شورتر شود. به این ترتیب ما علاوه بر اینکه شادگان را نابود می‌کنیم، حوضه مربوط به رودخانه خیرآباد را هم نابود می‌کنیم.”
- محمد داس‌مه وکیل محیط زیستی با توجه به تخلفات محی زیستی گفته است: “در خصوص کلیات موضوع، حسب بند دوم اصل ۱۵۶ قانون اساسی و مواد ۲۲ و ۲۹ قانون دادرسی کیفری که حفظ و احیای حقوق عامه را بر عهده قوه قضائیه و دادستانی قرار داده است، همچنین بر اساس دستورالعمل نظارت بر پیگیری حقوق عامه که از سوی رئیس قوه قضائیه ابلاغ شده است، دادسرای دیوان عالی کشور به موضوع سد مارون ۲ ورود کرده است.”
- در مسئله سد مارون ۲، یکی از مواردی که اکنون موضوع اختلاف و محل انتقاد جدی کارشناسان و اساتید حوزه آب در دانشگاه و برخی اساتید و متخصصین وزارت نیرو است، این است که این آب را از طریق تونل به محل اجرای طرح کشاورزی و اراضی مورد نظر انتقال دهند.
- طبق نظر کارشناسان حوزه آب، وقتی که آب سد مارون ۲ را انتقال می‌دهند، این آب دیگر به حوضه آبریز مارون برگشت ندارد و به حوضه رودخانه خیرآباد می‌رود و به این ترتیب حوضه رودخانه‌ای هم جابجا می‌شود و این بر خلاف ضوابط عملی و بر خلاف حقوق ذینفعان پایین دست دهدشت تا آبادان از جمله تالاب بین‌المللی شادگان است.
- مقامسیدبیر اجرایی نظام صنفی کشاورزی شادگان معتقد است اگر این سد به بهره برداری برسد شهرستان های رامهرمز، رامشیر، ماهشهر و شادگان زراعتشان از بین می‌رود و روستاییان مجبور به مهاجرت خواهند شد و فاجعه زیست محیطی نیز به وجود می‌آید.
- مجید ناصری نژاد در نشست خبری مجمع نمایندگان خوزستان معتقد است احداث سد مارون ۲، مرگ جراحی و حوزه مارون را به‌دنبال دارد.
- نماینده بهبهان و مجمع نمایندگان استان خوزستان، مجمع صنفی کشاورزان خوزستان، مجمع صنفی کشاورزان شادگان اعلام کردند که احداث سد مارون ۲ موجب از بین رفتن کشاورزی بهبهان تا شادگان و نابودی تالاب شادگان و تبدیل آن به کانون ریزگرد و تکرار بحران غرب خوزستان، حالا در شرق خوزستان خواهد شد.
- احمدرضا لاهیجان‌زاده، معاون محیط زیست دریایی سازمان محیط زیست قبلا در دی ماه ۱۴۰۰ اعلام کرده بود سد مارون ۲ کشاورزی و نخلستان‌های استان خوزستان را تهدید می‌کند و می‌تواند تالاب شادگان را نابود کند.
- مدیرکل دفتر ارزیابی سازمان حفاظت محیط زیست در شهریور ۱۴۰۱ می‌گوید ارزیابی پروژه احداث سد مارون ۲ در دست انجام است و این سازمان هنوز نظر نهایی خود را مبنی بر موافقت یا مخالفت با این پروژه اعلام نکرده است.
گروه‌ها و افراد درگیر طرح
- به احتمال زیاد قرار گاه خاتم‌الانبیا
تحلیل:
از نظر ساختار وعده وعیدها حکومتی و نوع مسائلی که سد مارون ۲ با آن در گیر است، می‌توان آن را با سد چمشیر مقایسه کرد؛ نوعی وعده فروشی مسئولان محلی به مردم که ناشی از گره زدن تمامی مسائل و عقب ماندگی های اجتماعی با یک موضوع است، از سوی دیگر درگیری اجتماعی که در اثر مسئله آفرینی کاذب برای مردم ایجاد کرده است می‌توان آن را نمونه ای از افیون سدسازی برای مردم مقایسه کرد، در جریان بررسی های سد نه چشم انداری از مطالعات است، نه چشم اندازی از کارهای زیر بنایی. همه آنچه از داستان این سد قابل فهم است، انتقادات محیط زیستی هاس خوزستان و مقامات خوزستانی به این سد است که به نظر می‌رسد در اصل انتقاد که مربوط به خشکی در پایین دست است نمی توان آن را جدی گرفت، دو دلیل می‌توان برای رد این انتقادت در نظر گرفت؛ اولا حجم مخزن سد در حدی نیست که بتواند تاثیر گذار باشد، شاید اساسا به آن نتوان سد گفت و دیگری اینکه مسئولان خوزستان همین الان نیز با ایجاد بی نظمی محیط زیستی در مارون یک مقصر بسیاری مسائل محیط زیستی در منطقه هستند، به نظر می‌رسد مسائل محیط زیستی مطرح شده در مارون ۲، بیشتر انحراف افکار عمومی از تبعات و پیامدهایی مدیریت غلط منابع آبی در خوزستان باشد. اما به هر روی می‌توان رد مدیران آبی را در انتقادات محیط زیستی مارون ۲ به وضوح دید، جایی که همین مقامات در خصوص مسائل گریبانگیر خوزستان با سیاسی کاری سکوت می‌کنند و حتی حاضر به شنیدن انتقادات منابع محلی کهگلویه و بویر احمد نیستند. این امر البته مانع تقبیح سازه‌گرایی و بسیج مردم پشت خواسته های غلط نیست.
